GAP, iyi tarım uygulamaları anlamına gelmektedir ve İngilizce Good Agricultural Practices ifadesinin baş harflerinden meydan gelmiştir. İyi tarım uygulamaları denilince, bitkisel ve hayvansal tarım ürünlerinin mikrobiyolojik etkilenmeleri ortadan kaldıracak veya en azından en düşük seviyeye indirecek şekilde üretilmesi ve işlenmesi için uyulması gereken süreçler ve uygulamalar anlaşılmaktadır.
İyi tarım uygulamaları ile şu sayılan özelliklerin sağlanması hedeflenmektedir:
- Tarım ürünlerinin, insan sağlığına zararlı olabilecek kimyasal, fiziksel ve mikrobiyolojik kalıntılar içermemesi gerekmektedir.
- Tarımsal faaliyetlerin doğayı kirletmeden ve doğanın dengesini bozmadan gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
- Tarımsal üretim sırasında insanlar ve diğer bütün canlıların olumsuz etkilenmemesi ve zarar görmemesi gerekmektedir.
- Tarımsal üretim faaliyetlerinin, ülkenin tarıma yönelik yasal düzenlemelerine uygun olarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
- Tarımsal ürünlerin tarladan toplanmasından tüketicinin önüne gidinceye kadar izlenebilirliğinin sağlanması gerekmektedir.
Bu şekilde tarımsal üretim sistemlerinin, insan ve hayvan sağlığını ve doğal çevreyi koruyan, ekonomik açıdan kazançlı ve verimli, sosyal açıdan ise yaşanabilir koşulları sağlayan sistemler olduğu söylenebilir.
Doğru ve etkili uygulanan iyi tarım uygulamaları sayesinde şu konularda büyük ilerleme kaydedilmektedir:
- Entegre ürün yönetimi
Entegre ve kontrollü ürün yönetimi ile, gıda güvenliğinin tarladan sofraya sağlanması kapsamında, doğru zirai mücadele faaliyetleri yapılması öngörülmektedir. Entegre mücadele prensipleri doğrultusunda, tarım ürünleri henüz tarladan toplanmadan alınan örnekler, kimyasal kalıntı yönünden analiz edilmekte ve herhangi bir kalıntı içermeyen ürünler için sertifika düzenlenmektedir.
- Entegre mücadele
Entegre mücadele kapsamında, sağlıklı fide, fidan ve tohum kullanılması, ekim nöbeti (münavebe) yapılması, ekim zamanının ayarlanması, toprağın analiz edilmesi, dengeli gübreleme yapılması, zararlıların, yabancı otların ve hastalıklı bitki artıklarının toplanması ve yok edilmesi, solarizasyon işlemleri, biyoteknik mücadele ve zararlı organizmalar ile karşılaşıldığında değil mücadele anı geldiğinde ilaç uygulanması gibi konuları kapsamaktadır.
- Gıda hijyeni
Hijyen ifadesi, sağlık hizmetleri, sağlık bilimi, koruyucu müdahaleler gibi konuları kapsamaktadır. Gıda hijyeni uygulamaları, gıdaların güvenilir ve sağlıklı olması için gerekli koşulların sağlanması ve sürdürülmesi için öngörülen uygulamalardır. Gıdaların kullanım amaçlarına uygun şekilde, olası tehlikelerin denetim altında alınması ve gıdaların insanlar tarafından tüketimi için uygun olduğunun sağlanması bakımından, gerekli her türlü önlem alınmak zorundadır. Gıda hijyeni, herhangi bir gıdanın temiz olması ve hastalık yapan unsurlardan tamamen arındırılmış olması demektir.
- İzlenebilirlik
Yönetim sistemleri açısından bakıldığında izlenebilirlik ifadesi, bir ürün veya hizmetin geriye doğru takip edilebilir olmasını ifade etmektedir. Bunun sağlanabilmesi için de bir takım yöntmelerin geliştirilmesi gerekmektedir. İyi tarım uygulamalarında izlenebilirlik ise, tüketim için kullanılacak her çeşit gıdanın, yemin, kendisi veya ürünü tüketilen hayvanların veya benzeri maddelerin, bütün üretim, işleme ve dağıtım aşamaları boyunca takip edilebilmesidir. İzlenebilirlik özelliği sayesinde gıda ile ilgili bir olay yaşanması halinde, geriye dönük araştırmaların yapılması, güvenli olmayan gıdanın tespit edilmesi ve sonrasında piyasadan toplanabilmesi mümkün olmaktadır.
- Kalite
Sadece üretim süreçlerinde gerçekleştirilen kontrol, güvenli ve sağlıklı gıda üretimi için yeterli değildir. Hammadde temininden tüketime kadar uzanan gıda zinciri boyunca her aşamada gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Bu ise beraberinde kaliteyi getirmektedir.
EurepGAP Standardı Nedir
Günümüzde gıda üreticileri, güvenli ve sağlıklı ürünler yetiştirmekten sorumludurlar. Hem yasal düzenlemeler hem de tüketicilerden gelen talepler hep bu yöndedir. Üreticiler, zirai maddeleri üretim faaliyetlerinde hiç kullanmamak veya en azından en düşük seviyede tutmak zorundadır.
1997 yılında Avrupalı büyük perakendeci firmalar biraraya gelerek, tüketicilere sunulan tarım ürünlerinin güvenilir olması ve insan sağlığı için bir tehlike yaratmaması için çalışmalar başlatmıştır. 1999 yılında bu çalışmalar sonunda, tarımda kimyasal maddelerin kullanımlarını azaltmak, çalışanların ve doğal yaşamın devamını güvence altına almak ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımını sağlamak amacı ile, EurepGAP standardını geliştirilmiştir. Bu çalışmanın arkasından EurepGAP standardına, meyve ve sebze üretimi, çiçek ve süs bitkileri üretimi, kahve ürünleri üretimi ve su ürünleri üretimi ile ilgili yeni ilkeler ilave edilmiştir.
İyi tarım uygulamalarına odaklanmış, uluslararası tanınırlığı olan ve bir tarımsal üretim standartları dizisi olan EurepGAP standartları, kısa sürede bütün dünyada geçerli olan bir standart haline gelmiştir. Bugün Avrupa Birliği ülkelerinde faaliyet gösteren büyük perakendeci ve üretici firmaların hemen hemen yüzde 80’i EurepGAP (GlobalGAP) standardına uygun üretim yapmaktadır.
Belgelendirmesi de yapılan EurepGAP standartları ile tüketiciler ve perakendeci firmalar, gıdaların kabul edilen güvenlik ve kalite standartlarını taşıdığını ve çalışanların sağlık ve güvenliğine önem verdiklerini kanıtlamış olmaktadır.
EurepGAP Belgesi, Avrupa Birliği tarafından kabul edildikten sonra diğer ülkelerde üretilen tarım ürünlerinin Avrupa’ya girişinde bir ön koşul olarak aranmaya başlanmıştır.
Bağımsız bir doğrulama sistemi olan EurepGAP sisteminin adı 2007 yılında GlobalGAP olarak değiştirilmiştir. Tamamen EurepGAP standardı olan GlobalGAP standardında, adından başka bir değişiklik olmamıştır. En son revizyon çalışmaları 2013 yılında gerçekleştirilen GlobalGAP sisteminin geliştirilmesine hala devam edilmektedir.
GlobalGAP standardı ile perakendeci firmalar, reyonlarına koydukları ürünün tüketicilere zarar vermeyeceği konusunda, tedarikçi firmalardan ve üretici firmalardan güvence istemektedir.
Ülkemizde İyi Tarım Uygulamaları Ne Durumda
İyi tarım uygulamaları konusunda dünyada gösterilen çabalar karşısında ülkemizde de Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından, 2004 yılında İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelik yayınlamıştır. Bu yönetmelik gereğince çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeyen tarımsal üretimin yapılması hedeflenmiştir. Bu yönetmelikte, doğal kaynakların korunması ve tarımsal faaliyetlerin izlenmesi ve sürdürülebilmesi için hükümler de yer almaktadır. Bu çabaların tek amacı güvenilir tarımsal ürünlerin piyasaya sunulmasını sağlamaktır.
Bunun yanında çıkarılan bu yönetmeliğin kapsamına, iyi tarım uygulamalarının kriterleri, ilkeleri ve kontrol ve belgelendirme yöntemleri de girmektedir. Bu çerçevede tarımsal üretim faaliyetlerinde yer alan resmi kuruluşların, üretici firmaların, kontrol ve belgelendirme kuruluşlarının ve denetçilerin görev ve sorumlulukları da açıklanmıştır.
Söz konusu yönetmelik 2010 yılında revize edilmiş ve daha kapsamlı bir standartlar bütünü haline gelmiştir.
Ülkemizde bu yasal düzenleme ile birlikte, iyi tarım uygulamaları, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından belirlenen uygunluk kriterlerine ve kontrol noktalarına tabi tutulmaktadır.
GlobalGAP Standardı Hangi Yararları Sağlamaktadır
GlobalGAP standardı ile bir yerde kontrollü tarım uygulaması yapılmış olmaktadır. Tarımsal üretim faaliyetleri ihtiyacın karşılanmasına yönelik olmak ve bütün uygulamalar kayıt altına alınmak zorundadır. Bu kayıtlar, tarım ürünün çeşidi, kullanılan zirai ilacın ve gübrenin neden uygulandığı, ne zaman uygulandığı, ne miktar kullanıldığı, bunların uygulanmasına kimin karar verdiği, karar verenlerin yetkinlik seviyeleri, ürünün ne kadar sürede toplanacağı, sulama ihtiyacı ve su kalitesine kadar bütün ayrıntıları içermelidir. Tarımda izlenebilir olma ve sürdürülebilir olma ilkeleri bu şekilde yerine getirilmektedir.
Ayrıca GlobalGAP standardını uygulayan firmalar http://database.globalgap.org web sitesinde yer almaktadır. Üretici firmaların beş yıllık geriye dönük kayıtları bu sitenin veri tabanında saklanmaktadır. Ülkemizde de böyle bir veri tabanı oluşturmak yönünde çalışmalar Bakanlık tarafından yapılmaktadır.
GlobalGAP Belgesi’ne sahip üretici firmalar, perakendeci firmalara, ürün tüccarlarına, ithalatçı firmalara ve tüketicilere ürünlerin iyi tarımsal uygulamaları çerçevesinde üretildiğini göstermiş olmaktadır. Bu da tüketicilerde güven uyandırmaktadır. Üretici firmalar bu sayede rekabet gücü kazanmakta ve ulusal ve uluslararası pazarlara daha kolay çıkabilmektedir.
Kuruluşumuz TÜRCERT Teknik Kontrol ve Belgelendirme A.Ş., GlobalGAP sistemi ve belgelendirme çalışmaları ile ilgili tereddüt duyulan her konuda yardımcı olmaya hazırdır.