Meslek hastalıkları ve iş kazaları bir yandan insani ve toplumsal açıdan bir yandan da ekonomik açıdan oldukça önemli sorunlara yol açmaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (International Labour Organization, kısaca ILO) tespitlerine göre iş kazalarının sadece yüzde ikisi korunması mümkün olmayan kazalardır. Kalan yüzde 98’i ise genel olarak korunması mümkün olan kazalardır.
Çalışanların iş kazası yaşamalarını önlemek amacıyla güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak için alınması gereken önlemler bütününe iş güvenliği denmektedir. Ülkemizde olsun dünyada olsun sanayileşme ve teknolojik gelişmelere paralel olarak özellikle iş yerlerinde çalışan kişilerin güvenliği zaman zaman sorun yaratmaktadır. Bir takım önlemlerin önceden alınarak çalışma ortamlarını güvenli hale getirmek gerekmektedir.
İş güvenliğini sağlama çabalarının amacı, çalışanlara güvenli ve sağlıklı çalışma ortamları sunmak, çalışanları çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak, yapılan iş ile çalışan arasında mümkün olan en iyi uyumu sağlamak, çalışma ortamlarında tehlike yaratabilecek riskleri tamamen ortadan kaldırmak veya bu riskleri en düşük seviyelere çekebilmek, iş kazaları yüzünden ortaya çıkacak maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak ve çalışma verimini artırmaktır.
İşçi sağlığı bugün tıpta bir sağlık dalıdır ve tıbbın bu dalı, hangi meslekte olursa olsun çalışanların sağlığını bedensel, ruhsal ve sosyal olarak üst seviyede tutmak, çalışma koşullarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun şekle getirmek ve çalışanları zararlı etkilerden korumak amacı ile faaliyet göstermektedir.
Mevcut Yasal Düzenlemeler Nelerdir
İşyerlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik koşullarının daha çok iyileştirilmesi amacı ile işveren ve çalışanlara düşen görev, sorumluluk ve yükümlülükleri düzenlemek üzere 2012 yılında İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu çıkarılmıştır. Bu yasa, resmi veya özel sektör ayırımı yapılmadan ve faaliyet konularına bakılmadan bütün işyerlerine ve buralarda çalışan bütün çalışanlara uygulanmaktadır.
Sadece şu sayılan faaliyetler ve çalışanlar hakkında bu kanun hükümleri uygulanmamaktadır:
- Fabrika, bakım merkezi, dikimevi ve benzeri işyerlerinde çalışanlar hariç olmak üzere, Türk Silahlı Kuvvetleri, genel kolluk kuvvetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı’nın faaliyetleri
- Afet ve acil durum birimlerinin müdahale faaliyetleri
- Ev hizmetleri
- Kendi nam ve hesabına mal ve hizmet üreten ve yanlarında bir çalışan istihdam etmeyen kişiler
- Hükümlü ve tutuklulara yönelik iyileştirme kapsamında yapılan işyurdu, eğitim, güvenlik ve meslek edindirme faaliyetleri
OHSAS 18001 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı
Britanya Standartları Enstitüsü 1996 yılında, BS 8800 Mesleki Sağlık ve Güvenlik Yönetim Sistem Rehberi yayınlamıştır. Ancak kılavuz niteliği taşıyan bu sağlık ve güvenlik standardı, firmaların belgelendirme çalışmalarında bir temel teşkil etmiyordu. Böyle olunca bu standardı esas alan ve işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili, içerikleri ve uygulama şekilleri birbirlerinden faklı başka standartlar da yayınlanmıştır. Bunun üzerine Britanya Standartları Enstitüsü, bu farklılıkları ortadan kaldırmak amacı ile bağımsız denetim şirketleri ve belgelendirme kuruluşlarının da katıldığı bir çalışma başlatmıştır. Çalışmalar 1999 yılında tamamlanmış ve OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi standardı hazırlanmıştır. Çalışmaların amacı uluslararası anlamda kabul görecek bir sağlık ve güvenlik standardı hazırlamaktı. Bu gerçekleştirilmiş oldu ve OHSAS 18001 standardı uluslararası alanda kabul gördü. Ancak yine de bu bir ISO standardı değildir.
OHSAS 18001 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemi standardının temel prensipleri şu şekilde açıklanabilir:
- Bu standardı uygulayan firmanın üst yönetimi tarafından onaylanmış bir İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi politikası bulunmalıdır.
- Firma faaliyetleri ile ilgili olarak olası tehlikelerin belirlenmesi, risklerin tespit edilmesi ve gerekli önlemlerin alınması yönünde kapsamlı planlama yapılmış, işlemler belirlenmiş ve yazılı iş süreçleri hazırlanmış olmalıdır.
- Kontrol edilmesi ve önlem alınması gereken noktalarda risk yönetimine yönelik uygulama ve faaliyetler tanımlanmış ve acil durumlara karşı hazırlıklı olmak için planlar yapılmış olmalıdır.
- Kontrol etme ve düzeltici faaliyetler planlanmış olmalı, sistem performansı düzenli olarak izlenmeli ve ölçülmeli, gerektiği zaman düzeltici ve önleyici faaliyetler yapılmalıdır. Bunun yanında risk değerlendirmeleri yapılmış olmalı ve sistem belli aralıklarla iç denetime tabi tutulmalıdır.
- Firma üst yönetimi, kurulan sistemi belli aralıklarla gözden geçirmelidir.
OHSAS 18001 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemi Belgesi
Firmalar rakipleri ile baş edebilmek için, çalışanlarının sağlığı ve iş güvenliği konusunda, daha sistemli ve planlı çalışmalar yapmk zorundadırlar. Çalışanlar açısında en ciddi problem, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamına sahip olamamaktır. Uluslararası Standartlar Organizasyonu bugüne kadar, işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması yönünde yetersiz kalmıştır. Bu yüzden OHSAS 18001 standartlarına gereksinim duyulmuş ve bu standart dünyada kabul görmüştür.
OHSAS 18001 standardı, firmaların işçi sağlığı ve iş güvenliği risklerini kontrol etmesi ve işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda performansını iyileştirmesi açısından gerekli koşulları kapsamaktadır. OHSAS 18002 standardı ise OHSAS 18001’in gerekliliklerini açıklayan bir uygulama rehberidir.
Risk analizine dayanan bir yönetim sistemi olan bu OHSAS 18001 standardı, sık sık değişen yasalara uyum sağlamak ve işletmelerde olası riskleri düşürmek en uygun araçtır.
OHSAS ifadesi, İngilizce Occupational Health and Safety Assessment Series ifadesinin baş harflerinden oluşmuştur. İlk olarak 1999 yılında yayınlanan bu standart, 2004 ve 2007 yıllarında iki kere revize edilmiştir. Son reviyon sırasında ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi ve ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi standartları ile uyumlu hale getirilmiştir.
Belgelendirme kuruluşları, işletmelerinde OHSAS 18001 standardını kuran ve uygulayan firmaların talepleri üzerine, yapacağı uygunluk değerlendirme çalışması sonunda uygun bulursa firmaya OHSAS 18001 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemi Belgesi düzenleyerek teslim eder. Bu belge, kuruluşun işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda standardın gerekliliklerini yerine getirdiğini ve aynı zamanda kalite ve çevre ile ilgili standartlarla da uyumlu faaliyet gösterdiğini kanıtlamaktadır.
Yeni ISO 45001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi
Kalite ve çevre koşulları konusundaki bilinçlenme doğrultusunda artık tüketiciler sadece kaliteli ürün veya hizmet aramamaktadır. Bunun yanında üretim yapan firmaların sosyal sorumlulukları ile de ilgilenmektedir. Bu beklenti yüzünden, firmalar artık kalite tanımlarını yaparken, işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili ifadelere de yer vermektedir. Bugün, firmaların işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili yasal düzenlemelere uygun hareket edip etmediği, güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı kurup kurmadığı ve bu çalışma ortamını sürekli iyileştirip iyileştirmediği de sorgulanmaya başlanmıştır.
Yukarıda Uluslararası Standartlar Organizasyonu’nun, işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için standart geliştirme konusunda bugüne kadar yetersiz kaldığından söz edilmiş ve bu nedenle OHSAS 18001 standardının önemli bir boşluğu doldurduğundan bahsedilmişti. Bu eksikliği tamamlamak üzere Uluslararası Standartlar Organizasyonu, BS OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi standardının yerini alacak olan ISO 45001 standardını hazırlamıştır. Bu yeni standart aynı zamanda, 2015 Eylül ayında revize edilen ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi standardı ile ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi standardı ile uyumlu olacak şekilde hazırlanmıştır. ISO 45001 standardı, Annex SL olarak isimlendirilen ve kalite sistemlerinin çatısını oluşturan yeni yapıya uygun şekilde on maddeden meydana gelmektedir.
Teknik komite tarafından ISO 45001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi standardı taslağı, tamamlandıktan sonra ilk oylamada bazı yönleri ile kabul edilmemiştir. Yeniden revize edilen taslak ikinci oylamada kabul edilmiştir. Bugün geçerli olan OHSAS 18001 standardı, ISO 45001 standardı yayımlandıktan sonra da bir süre daha geçerli olacaktır.
Taslak halindeki ISO 45001 standardı bu yıl Şubat ayında yayınlanmıştır. Standardın son halinin bu yılın Aralık ayında veya 2017 yılının Ocak ayında yayınlanması bekleniyor. 2017 yılının ikinci yarısında ise ISO 45001 standardı uygulamaya girmiş olacak.
ISO 45001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardının Önemi
Bu standardın firmalarda kurulması ve uygulanması ile çalışanlar acil durumlara karşı hazırlıklı olacak, firmanın işçi sağlığı ve iş güvenliği performansı takip edilecek, izleme sonuçlarına göre iyileştirme çalışmaları başlatılacak, firma faaliyetleri denetlenecek, gözden geçirilecek ve raporlanacaktır. Çalışanlar için bu standardın uygulanıyor olması önemli bir güven faktörüdür ve çalışanlar bu şekilde sistemin bir parçası olacaklardır.
Çalışanların günlük yaşantılarının neredeyse üçte biri işyerinde geçmektedir. Bazı iş yerleri, hem işlerin yapılış şekli itibariyle hem de kullanılan ve üretilen maddeler yüzünden, kişisel sağlık ve güvenlik riskleri oluşturmaktadır. İşyerlerinin daha sağlıklı ve güvenli olması için gereken önlemlerin alınması bir zorunluluktur. Bu nedenle OHSAS 18001 standardı veya bu standardın yerini alacak olan ISO 45001 standardı bir yaşam şekli olarak kabul edilmelidir.
ISO 45001 Standardı Ne Getirecek
İşletmelerinde ISO 45001 standardını kuracak ve yönetecek olan firmalar önemli yararlar elde edeceklerdir. Bir kere önceden alınacak tedbirler sayesinde firmayı ve çalışanları tehlikeye atacak patlama, yangın, makine arızaları ve benzeri olayların önüne geçilmiş olacaktır. Çeşitli meslek hastalıkları ve olası iş kazaları bu şekilde önlenmiş olacaktır. Çalışanları işyerindeki olumsuz koşullardan ve kazalardan korumakla, firmada rahat ve güvenli bir çalışma ortamı yaratılmış olacaktır. Bu durum çalışanların motivasyonunu yükseltmek ve çalışanların sisteme katılımını sağlamak açısından da sonuç verecektir.
Meslek hastalıkları ve iş kazaları genelde işletmelerin üretim ve iş gücü kayıplarına neden olan önemli bir faktördür. Bunların elimine edilmesi ile ciddi bir tasarruf sağlanacaktır. Bu sayede firmalar maliyetlerini düşürecek ve verimliliklerini arttıracaktır.
ISO 45001 standardını uygulayan firmalar aynı zamanda ilgili yasa ve yönetmeliklerle düzenlenen hükümlere uyum sağlamış olacaklar, bu yüzden herhangi bir yaptırım ile karşılaşmayacaklardır. Aynı zamanda resmi kuruluşlara karşı firmanın iş güvenliğine olan duyarlılığı kanıtlanmış olacaktır.
Nihayet faaliyet gösterdikleri sektörde bulunan rakiplerine karşı üstünlük kazanacaklar, firma itibarını yükselteceklerdir. Keza müşteriler karşısında duyarlı ve sorumlu bir kuruluş imajı yaratmış olacaklardır.
OHSAS 18001 Standardını Hangi Firmalar Uygulabiliyor
İşletmelerinde olası riskleri önlemek isteyen, önlenmesi mümkün olmayan riskleri tespit etmek isteyen ve bu risklere kaynağında müdahale etmek isteyen her sektörden işletme OHSAS 18001 standardını kurabilir ve uygulayabilir. Bu standart her büyüklükte ve her sektörden firma için uygundur. Ama özellikle inşaat sektöründeki firmalar, makine üreticileri, gıda üreten firmalar veya kimya sektöründe çalışan firmalar gibi işçi sağlığı ve iş güvenliği konusunda risk taşıyan faaliyetlerde bulunan firmalar için önemli bir ihtiyaçtır.
Kuruluşumuz TÜRCERT Teknik Kontrol ve Belgelendirme A.Ş., OHSAS 18001 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Yönetim Sistemi belgelendirme çalışmalarını, ulusal ve uluslararası akreditasyon kuruluşlarından aldığı yetkiye dayanarak gerçekleştirmektedir.