Avrupa Konseyi tarafından 2003 yılı Ocak ayında kabul edilen 2002-95-EC sayılı yönerge ile, üretimi yapılan elektronik kartlarda ya da elektronik ürünlerde şu sayılan maddelerin kullanılması yasaklanmıştır:
- Kurşun (Pb)
- Civa (Hg)
- Kadmiyum (Cd)
- Artı 6 değerlikli Krom (Cr6+)
- Polibromürlü bifenil (PBB)
- Polibromürlü bifenil eterin (PBDE)
Avrupa Konseyi, 2008 yılında söz konusu direktifi revize ederken şu maddeleri de listeye ilave etmiştir:
- Bis (2-etilheksil) fitalat (DEHP)
- Butil benzil fitalat (BBP)
- Dibutil fitalat (DBP)
- Diizobutil fitalat (DIBP)
Direktife adını veren RoHS ifadesi Restriction of Hazardous Substances Directive ifadesinin baş harflerinden meydana gelmektedir ve belirli zararlı maddelerin kullanımını kısıtlama anlamına gelmektedir. Avrupa Konseyi, bu direktif ile daha önce çıkardığı Atık Elektrik ve Elektronik Ekipman Direktifi’ni tamamlamış olmaktadır.
Yukarıda sayılan ağır metal ve bileşenler, iki nedenle RoHS kapsamına alınmıştır:
- Bu elementler insan sağlığını tehdit eden elementlerdir.
- Bu elementler kontrolsüz bir şekilde çevreye bırakılırsa ve geri dönüşümü sağlanamazsa, hem tüm canlılar üzerinde hem de çevreye verdiği zararın yarattığı riskler çok büyüktür.
RoHS Kapsamındaki Maddelerin Kullanılması
Ağır elementlerin kullanıldığı elektrikli ve elektronik araçların üretildiği işletmelerde, üretim yaparken çevreyi korumak ve bu ürünlerin kullanılması sırasında ve atık olması durumunda, insan sağlığına zarar veren ürünler üretmemek öncelikli bir faaliyet tarzı olmuştur. Gündelik yaşamda kullanılan televizyonlar, radyolar, aydınlatma araçları, ampuller, küçük el aletleri, çeşitli oyuncaklar, eğlence ve spor ekipmanları, bilgi teknolojileri ve telekomünikasyon ekipmanları, baskılı devre araçları, otomatik satış makineleri, aküler, piller, NiCd piller, anahtarlar, sensörler, çeşitli elektroliz veya krom kaplamalar ve daha birçok elektrikli ve elektronik araçların üretiminde bu sayılan tehlikeli maddeler kullanılmaktadır.
Avrupa Konseyi tarafından çıkarılan 2002-95-EC sayılı direktif işte üretim sırasında bu maddelerin kullanımına belli sınırlamalar getirmektedir. Bu tür elektrikli ve elektronik araçlar, kullanıldıkları zaman fazla ısınmaktadır ve direktifte sayılan ağır metaller bu ısınma ile etkileşime girmekte, havaya zehirli maddeler salmaktadır. Bu nedenle RoHS direktifi ile üretici firmalar kontrol altına alınmak istenmiştir.
Bugün elektrikli ve elektronik araçların üretiminde lehim en çok başvurulan bir birleştirme yöntemidir. Artık direktif kapsamında getirilen sınırlamalar üzerine, kalay ile gümüş karışımı veya bakır ile kalay karışımı lehim kullanılmaya başlanacaktır. Bataryalarda bilindiği gibi ağırlıklı olarak civa kullanılmaktadır. Yine direktife uyum sağlayabilmek için civanın kullanılmadığı piller üretilmeye başlanacaktır. Aynı şekilde örneğin elektrik bağlantılarında kalıcı bir iletkenlik sağlamak için, veya arabalarda bulunan kablo ve bağlantıların temizliğinde, ya da televizyon, radyo ve küçük el aletlerinin temizliğinde kontak temizleyiciler kullanılmaktadır. Bu tür temizleyicilerin içinde de söz konusu ağır metaller bulunmaktadır ve insan sağlığına zarar vermektedir.
Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2008 yılı Mayıs ayında Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik yayınlanmıştır. Söz konusu yönetmelik uygulamada kısaca EEE Yönetmeliği adı ile anılmaktadır.
Bu yönetmeliğin çıkarılma amacı, doğanın ve insan sağlığının korunmasıdır. Bunu sağlamak amacıyla elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan bazı zararlı maddelerin kullanımına sınırlama getirilmiştir. Yönetmelikte ayrıca, ithal edilen elektrikli ve elektronik eşyaların kontrol altına alınması ile ilgili idari, yasal ve teknik düzenlemeler de yer almaktadır. Bu arada yönetmelikte, elektrikli ve elektronik eşya atıklarının doğaya zarar vermeden geri kazanılması ve yok edilmesi ile ilgili esaslar da düzenlenmiştir.
Yönetmelik ekinde, elektrikli ve elektronik eşya kategorileri (Ek-1A) ile bu kategorilerin ayrıntılı listesi (Ek-1B) bulunmaktadır. Elektrikli ve elektronik eşya kategorileri ve bu kategorilere giren birkaç ürün şunlardır:
- Büyük ev eşyaları (buzdolapları, dondurucular, çamaşır makineleri, çamaşır kurutma makineleri, bulaşık makineleri, pişirme cihazları, elektrikli ocaklar, mikrodalga fırınlar, elektrikli ısıtıcılar, elektrikli vantilatörler, aspiratörler, iklimlendirme cihazları)
- Küçük ev aletleri (elektrikli süpürgeler, halı yıkama makineleri, dokuma ve dikiş makineleri, ütü makineleri, tost makineleri, kızartma makineleri, öğütücüler, kahve makineleri, saç kesimi, saç kurutucu, diş fırçalama, tıraş ve masaj aletleri, kol saatleri, tartılar)
- Bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları (ana bilgisayarlar, kişisel bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar, yazıcılar, kopyalama cihazları, faks cihazları, cep ve masa hesap makineleri, teleks, telefonlar, kablosuz telefonlar, cep telefonları, ses, görüntü ve başka bilgileri ileten cihazlar)
- Tüketici ekipmanları (radyo, televizyon, video kameralar, ses yükselteçleri, müzik enstrümanları)
- Aydınlatma ekipmanları (evsel kullanım hariç floresan ampuller, düz floresan lambalar, kompakt floresan lambalar, yüksek güçlü deşarj lambaları, akkor flamanlı ampuller hariç ışık verme veya ışık kontrolü için kullanılan araçlar)
- Elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç) matkaplar, testereler, dikiş makineleri, torna, değirmen, kumlama, zımpara, kesme, delme, aletleri, perçinleme, çivileme, vidalama aletleri, kaynak, lehim makineleri, sprey aletleri, çim biçme ve bahçıvanlık aletleri)
- Oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri (elektrikli tren ve yarış arabaları, el tipi video oyun konsolları, video oyunları, bisiklet sürme, koşma, kürek çekme gibi sporlar için kullanılan bilgisayarlar, elektrikli veya elektronik spor aletleri, jetonlu makineler)
- Tıbbi cihazlar (radyoterapi cihazı, kardiyoloji cihazı, diyaliz makinesi, suni teneffüs cihazı, nükleer tıp cihazları, laboratuvar ekipmanı, analiz ekipmanı, üreme testleri, hastalıkların tespit edilmesi, önlenmesi, izlenmesi ve iyileştirilmesi için kullanılan diğer cihazlar)
- İzleme ve kontrol aletleri (duman dedektörü, ısı ayarlayıcıları, termostatlar, evde veya laboratuvarlarda kullanılan ölçme, tartma ve ayarlama aletleri, sanayi tesislerinde kullanılan kontrol ve izleme araçları)
- Otomatlar (sıcak içecek otomatları, sıcak veya soğuk şişe veya kutu otomatları, katı ürünler için otomatlar, para otomatları)
EEE Yönetmeliği, esas alınan Avrupa Konseyi direktifi paralelinde, çevre ve insan sağlığı için zararlı etkileri olan elementleri ve bunların kullanımına izin verilen en yüksek değerlerini şu şekilde açıklamıştır:
Kullanımı sınırlanan maddeler |
Kimyasal simgesi |
İzin verilen en yüksek değer |
Kurşun |
Pb |
Binde 1 ppm |
Civa |
Hg |
Binde 1 ppm |
Kadmiyum |
Cd |
Onbinde 1 ppm |
Artı 6 değerlikli Krom |
Cr6+ |
Binde 1 ppm |
Polibromürlü bifenil |
PBB |
Binde 1 ppm |
Polibromürlü bifenil eterin |
PBDE |
Binde 1 ppm |
Bis (2-etilheksil) fitalat |
DEHP |
Binde 1 ppm |
Butil benzil fitalat |
BBP |
Binde 1 ppm |
Dibutil fitalat |
DBP |
Binde 1 ppm |
Diizobutil fitalat |
DIBP |
Binde 1 ppm |
ppm değeri (parts per million) kütle cinsinden bir milyon parçada bir anlamına gelmektedir |
EEE Yönetmeliği’ne göre üretici firmalar, elektrikli ve elektronik cihazlarda, bu oranları geçen bir üretim yapamazlar. Analizler sırasında çok özel analiz cihazları kullanılır. Ayrıca üretici firmalar, piyasaya sunulan ürünlerin belirlenen kriterleri sağladığına yönelik bilgi ve belgeleri, beş yıl boyunca saklamak zorundadırlar. Keza üretici firmalar her yıl Şubat ayı sonuna kadar, ürünleri ile ilgili uygunluk beyan hazırlamak ve Çevre ve Orman Bakanlığı’na vermek zorundadır.
Üretici firmalar, ürünlerinde, yukarıda açıklanan kullanımı sınırlandırılmış veya yasaklanmış elementlerin olup olmadığını kanıtlamak amacı ile analizler yaptırmak zorundadırlar. RoHS Belgesi, bu analizlerin sonucuna bağlı olarak verilen bir belgedir.
Kuruluşumuz TÜRCERT Teknik Kontrol ve Belgelendirme A.Ş., RoHS belgelendirme çalışmalarını, ulusal ve uluslararası akreditasyon kuruluşlarından aldığı yetkiye dayanarak gerçekleştirmektedir.